ΕΛΕΝΗ ΦΕΣΣΑ – ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ

English

ΦΕΣΣΑ - ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΕΛΕΝΗ

ΒΟΛΟΣ 1943 -

Α.Μ. ΤΕΕ 11846

ΣΠΟΥΔΕΣ

Διπλωματούχος Αρχιτέκτων, Σχολή Αρχιτεκτόνων Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) 1962 - 1967

Διδάκτωρ Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ 1990

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ

Ελεύθερο Επάγγελμα - Αρχιτεκτονική 1968 - 1969 & 1980 - 1995

Επιστημονική συνεργάτιδα του Εργαστηρίου Αρχιτεκτονικής Εσωτερικών Χώρων και Βιομηχανικής Αισθητικής, Καθηγητής Δ. Α. Φατούρος, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 1970 - 1972

Ερευνητική και ιστοριογραφική δραστηριότητα για την Ελληνική Αρχιτεκτονική του όψιμου 19ου & 20ου αιώνα:

(α) Δημόσια Κτίρια και Αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου 1979 - 1990

(β) Έργο Ελλήνων και Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων 1979 - 2021

Διδασκαλία στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ - Ιστορία της Θεατρικής Αρχιτεκτονικής & Σκηνογραφίας, σε διάφορες βαθμίδες μέχρι αυτή της καθηγήτριας 1994 - 2010

Άμισθη επιστημονική συνεργάτιδα του Γραφείου Ερευνών Αρχιτεκτονικής της Ακαδημίας Αθηνών 2005 - 2012

Δημοσιευμένο έργο της Ελένης Φεσσά - Εμμανουήλ.

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ*

Γεννήθηκε στον Βόλο το 1943. Σπούδασε στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσoβίου Πολυτεχνείου (1962-1967) και είναι αριστούχος διδάκτωρ της Σχολής αυτής. Δίδαξε το μάθημα της «Ιστορίας της θεατρικής αρχιτεκτονικής και σκηνογραφίας» στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών (ΤΘΣ) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) ως εκλεγμένο μέλος ΔΕΠ (1994: επίκουρη καθηγήτρια, 2000: αναπληρώτρια καθηγήτρια, 2004: πρωτοβάθμια καθηγήτρια). Με τα μαθήματα επιλογής σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, προώθησε την πρωτογενή και εφαρμοσμένη έρευνα.

Παντρεμένη από το 1969 με τον Δημήτρη Φεσσά, πολιτικό – υδραυλικό μηχανικό, έχει δύο παιδιά, τον Σταύρο και την Αντιγόνη.

Άρχισε τη σταδιοδρομία της ως αρχιτέκτων της πράξης. Εργάστηκε στο Γραφείο Αρχιτεκτονικών Μελετών 19/57 και στο Τμήμα Αρχιτεκτονικών Μελετών των Σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους (προϊστάμενος Νίκος Δεσύλλας). Σύντομα όμως ακολούθησε την πραγματική κλίση της και στράφηκε στην έρευνα και την ιστοριογραφία της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής του όψιμου 19ου και του 20ού αιώνα. Τα πρώτα θέματα της ερευνητικής δραστηριότητάς της στην Ελλάδα και το εξωτερικό ήταν τα δημόσια κτίρια με έμφαση στα θέατρα. Από το 1980 επικεντρώνεται στο έργο Ελλήνων και Ελληνίδων αρχιτεκτόνων του 20ού αιώνα. Οι εργασίες της βασίζονται σε πρωτογενή έρευνα –μελέτη αρχειακών πηγών, επί τόπου τεκμηρίωση κτιρίων–, αλλά και σε συνεντεύξεις με αρχιτέκτονες και χρήστες των έργων τους.

Περισσότερες από εκατό ερευνητικές μελέτες της είναι δημοσιευμένες σε ελληνικά και ξένα περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων, εγκυκλοπαίδειες και συλλογικούς τόμους. Έχει συγγράψει (μόνη της ή από κοινού) εικοσιένα βιβλία, από τα οποία τα σημαντικότερα είναι η δίτομη πραγματεία Η αρχιτεκτονική του νεοελληνικού θεάτρου 1720-1940 (1994, έκδοση με χορηγία του Ιδρύματος Ι.Φ. Κωστοπούλου και του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, βραβείο Ακαδημίας Αθηνών), ο τόμος της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής Εταιρείας Αρχιτέκτονες του 20ού αιώνα – Μέλη της Εταιρείας (συλλογικό ερευνητικό έργο, επιστημονική επιμέλεια, 2009, Εκδόσεις Ποταμός), η μονογραφία Αριστοτέλης Ζάχος & Josef Durm. Η αλληλογραφία ενός πρωτοπόρου αρχιτέκτονα με τον μέντορά του, 1905-1914 (2013, Εκδόσεις Ποταμός), η πραγματεία Βασίλειος Κουρεμένος, Αρχιτέκτων (2017, έκδοση Ακαδημίας Αθηνών) και τα πέντε δίγλωσσα βιβλία (πλήρες κείμενο στα ελληνικά και αγγλικά): Η ιδεολογική κρίση της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής, 1827-1940 (1987, ιδιωτική έκδοση), Κτίρια για δημόσια χρήση στη νεότερη Ελλάδα,1827-1993 (1993, Παπασωτηρίου), Δοκίμια για τη νέα ελληνική αρχιτεκτονική (σύγγραμμα, 2001, έκδοση µε χορηγία του Ιδρύµατος Ι.Φ. Κωστοπούλου), Δώδεκα Έλληνες Αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου (ερευνητικό έργο, σε συνεργασία με Εμμανουήλ Β. Μαρμαρά, 2005, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) και Περικλής Σακελλάριος, Αρχιτέκτων (αρχειακή έρευνα, σε συνεργασία με Ελισάβετ Σακελλαρίου, 2006, Εκδόσεις Ποταμός). Τα Δοκίμια για τη νέα ελληνική αρχιτεκτονική τιμήθηκαν με έπαινο της Διεθνούς Ακαδημίας Αρχιτεκτονικής σε διαγωνισμό που διοργανώθηκε στο πλαίσιο της 10ης Διεθνούς Τριενάλε Αρχιτεκτονικής (Σόφια, 2003). [1]

Το 1991 διετέλεσε αναπληρώτρια επίτροπος της Ελλάδας στην 5η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής της Μπιενάλε Βενετίας και υπεύθυνη για την έκθεση με τίτλο «Νέα Δημόσια Κτίρια των Δ. και Σ. Αντωνακάκη, Ν. Βαλσαµάκη και Α. Τομπάζη». Επιμελήθηκε τον αγγλικό κατάλογο της έκθεσης, στον οποίο έγραψε μια κριτική εισαγωγή στη δημόσια αρχιτεκτονική της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας.

Το 2002 επιμελήθηκε επιστημονικά και συνέταξε, σε συνεργασία με την αρχιτέκτονα Τίνα Καραπιπέρη, τα κείμενα της ελληνικής συμμετοχής στο CD-ROM με τίτλο Η ανακάλυψη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στο Παρίσι, το Λονδίνο και την Αθήνα. Εικονικές και πραγματικές διαδρομές, το οποίο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Culture 2000» από τη γαλλική εταιρεία ARVHA, την αγγλική ATAP και την ελληνική Εταιρεία Αρχιτεκτονικών και Πολεοδομικών Μελετών «Ομάδα 80» – Σωτήρης Παπαδόπουλος.

Από το 2005 έως το 2012 διετέλεσε άμισθη επιστημονική συνεργάτιδα του Γραφείου Ερευνών Αρχιτεκτονικής της Ακαδημίας Αθηνών. Ως γραμματέας επιστημονικής επιτροπής με πρόεδρο τον Ακαδημαϊκό Γεώργιο Π. Λάββα, συμμετείχε στο διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα: Οι Βαλκανικές πρωτεύουσες από τον 19ο στον 21ο αιώνα. Πολεοδομικός σχεδιασμός και μοντέρνα αρχιτεκτονική κληρονομιά (2004-2006).

Έλαβε μέρος στο ερευνητικό πρόγραμμα CIAM IV. The Functional City το οποίο διοργανώθηκε το 2010-2013 από τα Αρχεία Giedion του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης και το Ίδρυμα Van Eesteren – Fluck & Van Lohuisen της Χάγης. Πρόκειται για το Δ´ Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής με θέμα τη «Λειτουργική Πόλη», γνωστό ως Συνέδριο της «Χάρτας των Αθηνών» (1933). Το ερευνητικό άρθρο της με τίτλο “Greece: The History behind the Myth” («Ελλάδα: Η ιστορία πίσω από τον Μύθο») δημοσιεύτηκε στον τόμο: Harbusch G., Somer K., Weiss D., van Es E ., Pérez M., (eds.) Atlas of the Functional City CIAM IV and Compαrative Urban Analysis, Thoth Publishers – gta Verlag, Busum, Holland 2014.

Επιμελήθηκε επιστημονικά τις περιοδεύουσες εκθέσεις Έλληνες Σκηνογράφοι-Ενδυματολόγοι και Αρχαίο Δράμα (1999, συνδιοργάνωση ΤΘΣ του ΕΚΠΑ και Υπουργείου Πολιτισμού) και Χορός και Θέατρο: Από την Ντάνκαν στις νέες χορευτικές ομάδες (2004, συνδιοργάνωση ΤΘΣ του ΕΚΠΑ και Πολιτισμικού Οργανισμού Δήμου Αθηναίων). Οι δύο αυτές εκθέσεις βασίστηκαν σε οκταετή έρευνα 140 προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδαστών υπό την καθοδήγησή της. Στο πλαίσιό τους εκδόθηκαν δύο ομότιτλα βιβλία αναφοράς από την επιμελήτρια, η οποία υπήρξε και η βασική τους συγγραφέας.

[1] Βλ.: Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://independent.academia.edu/EleniFessaEmmanouil

*Το υλικό της ανάρτησης παραχώρησε στο Αρχείο η ίδια η βιογραφούμενη -την οποία ευχαριστούμε πολύ- το φθινόπωρο του 2020. Η ίδια επίσης είχε και την τελική θεώρηση των κειμένων της ανάρτησης το καλοκαίρι του 2021.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Γεννήθηκε στις 3 Απριλίου του 1943 στον Βόλο. Από το 1959 ζει στην Αθήνα. Η μητέρα της Αντιγόνη Βασδέκη, με καταγωγή από την Κερασιά Πηλίου, τη Σάμο και τη Σίτσοβα Αλαγονίας, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ο πατέρας της Κωνσταντίνος Εμμανουήλ, γεννημένος στον Τύρναβο με ρίζες από την Αγιά Θεσσαλίας και από την Ήπειρο, ήταν ηλεκτρολόγος μηχανικός του Πολυτεχνείου της Δρέσδης.

Το 1969 παντρεύτηκε τον πολιτικό – υδραυλικό μηχανικό Δημήτρη Στ. Φεσσά. Έχει δίδυμα παιδιά: τον Σταύρο, πολιτικό μηχανικό με μεταπτυχιακές σπουδές στη Μηχανική του Περιβάλλοντος και την Αντιγόνη, φιλόλογο και ποιήτρια.

Ηλεκτρονικές διευθύνσεις

https://independent.academia.edu/EleniFessaEmmanouil

https://www.facebook.com/people/Ελένη-Φεσσά-Εμμανουήλ/100023060987043

ΣΠΟΥΔΕΣ – ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ

Εγκύκλιες σπουδές στον Βόλο (Β´ Δημοτικό Σχολείο και Λύκειο Βόλου) και στην Αθήνα (Ελληνικό Εκπαιδευτήριο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου – Δ.Β. Ελευθεριάδη) τις δύο τελευταίες τάξεις του τότε Γυμνασίου, τις οποίες τελείωσε με άριστα.

Cambridge English: Proficiency.

2η κατά σειρά επιτυχίας στις εισαγωγικές εξετάσεις της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), 1962.

Πρακτική άσκηση στη Δημοτική Αρχιτεκτονική Υπηρεσία του Αμβούργου (Baubehörde der Freie und Hansestadt Hamburg), 15.6 – 1.8.1965. Κατά τo διάστημα αυτό συνεργάστηκε στην εκπόνηση μελετών σχολικών κτιρίων.

Πρακτική άσκηση στο αρχιτεκτονικό γραφείο των Δ.Α. Φατούρου – Π. Μυλωνά, με επιβλέποντα τον Δημήτρη Αντωνακάκη στην εκπόνηση σχεδίων λεπτομερειών της Εθνικής Πινακοθήκης, καλοκαίρι 1966.

Διπλωματούχος αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ, 1967. Σε συνεργασία με την Ελένη Κουκλέλη και τον Γιώργο Αλμπάνη, έδωσε στην έδρα της Μορφολογίας (καθηγητής Παναγιώτης Μιχελής) την απαιτούμενη για την αποφοίτηση διάλεξη με θέμα «Ο θεατρικός χώρος. Παρελθόν, παρόν και μέλλον». Για την προετοιμασία της διάλεξης επισκέφτηκαν με τραίνο πέντε μητροπόλεις της κεντρικής Ευρώπης –Βιέννη, Πράγα, Βουδαπέστη, Βερολίνο και Δρέσδη– με σκοπό τη μελέτη των ιστορικών και σύγχρονων θεατρικών τους χώρων. Η διπλωματική εργασία της «Κέντρο τεχνών στο Πήλιο» εκπονήθηκε στην έδρα της Ειδικής Κτιριολογίας και Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων (καθηγητής Ιωάννης Δεσποτόπουλος) σε συνεργασία με την Ε. Κουκλέλη.

Αριστούχος διδάκτωρ Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, 1990.

ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ

Σεμινάριο Χωροταξίας και Περιφερειακής Οικονομίας, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ), Θεσσαλονίκη, 10.6. – 26.6.1971.

Σεμινάριο Τεχνικοοικονομικής Επιμορφώσεως Μηχανικών, ΤΕΕ, Θεσσαλονίκη, 8.5 – 30.6.1972.

Salzburg Seminar in American Studies υπό την αιγίδα τoυ Πανεπιστημίου τoυ Harvard με θέμα Urban Problems and Planning, 7.1 – 3.2.1973.

ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ

Αγγλικά, γαλλικά (πολύ καλά), γερμανικά (μέτρια).

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ – ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

1967 – 1978

Πρώτες ερευνητικές προσπάθειες και θεωρητικές μελέτες με αντικείμενα: κτίρια τέχνης, πολιτισμού και εκπαίδευσης (βλ. Γ.1. Ερευνητικές μελέτες).

1970 – 1972

Επιστημονική συνεργάτης τoυ Ε.Α.Ε.Χ.Β.Α. – Εργαστηρίου Αρχιτεκτονικής Εσωτερικών Χώρων και Βιομηχανικής Αισθητικής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (καθηγητής Δ.Α. Φατούρος).

Εξοικείωση με νέες τότε τάσεις της αρχιτεκτονικής θεωρίας που επηρεάζονταν από την επιστήμη των συστημάτων ή συστημική, την κοινωνιολογία, τη γλωσσολογία, την ψυχολογία και τη φιλοσοφία: κυβερνητική (cybernetics), pattern language του Christopher Alexander, behaviorism (συμπεριφορισμός), φαινομενολογία κ.ά.
Προσέγγιση της θεατρικής αρχιτεκτονικής δια της θεωρίας των συστημάτων.

1976 – 1978

Μέλος ομάδων εργασίας του ΤΕΕ για μελέτες θεμάτων πολιτιστικών εξυπηρετήσεων και σχολικών κτιρίων.

1979 – 1990

Έρευνα για τη δημόσια αρχιτεκτονική και για την αρχιτεκτονική του νεοελληνικού θεάτρου. Μελέτη αρχειακών πηγών και επί τόπου τεκμηρίωση κτιρίων.

1980 – Σήμερα

Έρευνα για το έργο και την κατάρτιση των Ελλήνων και Ελληνίδων αρχιτεκτόνων του όψιμου 19ου και του 20ου αιώνα σε αρχεία, εκπαιδευτικά ιδρύματα και βιβλιοθήκες στην Ελλάδα και το εξωτερικό: Παρίσι (Archives Nationales, École des Beaux-Arts, École Spéciale d’Architecture), Λονδίνο (Public Record Office, AA), Ρώμη (Accademia di San Luca), Βερολίνο (Bauhaus Archiv), ETH Ζυρίχης (gta Archiv – IV CIAM), Πρίνστον (Princeton University Library – Stamo Papadaki Papers), Αρχιτεκτονικές Σχολές των Πολυτεχνείων Βερολίνου, Δρέσδης, Καρλσρούης, Μονάχου και Στουτγάρδης, Πρίνστον, Κωνσταντινούπολης κ.ά.

1994 – 2010

Το 1994 εξελέγη επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών (ΤΘΣ) της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), το 2000 αναπληρώτρια καθηγήτρια και το 2004 πρωτοβάθμια καθηγήτρια. Δίδαξε Ιστορία της Θεατρικής Αρχιτεκτονικής και Σκηνογραφίας και σε μεταπτυχιακό επίπεδο τα σεμιναριακά μαθήματα Αρχιτεκτονική του νεοελληνικού θεάτρου, Έλληνες σκηνογράφοι – ενδυματολόγοι και αρχαίο δράμα και Χορός + Θέατρο.

2005 – 2012

Άμισθη επιστημονική συνεργάτης του Γραφείου Ερευνών Αρχιτεκτονικής της Ακαδημίας Αθηνών.

ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

1995

Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών για τη δίτομη πραγματεία Η Αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου, 1720-1940 (βλ. Βιβλία).

2003

Έπαινος της Διεθνούς Ακαδημίας Αρχιτεκτονικής για το δίγλωσσο σύγγραμμα Δοκίμια για τη νέα ελληνική αρχιτεκτονική / Essays on Neohellenic Architecture, σε διαγωνισμό αρχιτεκτονικών βιβλίων και περιοδικών της τριετίας 2000-2003, που οργανώθηκε στο πλαίσιο της X Tριενάλε Αρχιτεκτονικής (Σόφια, 18-20.5.2003).

ΜΕΛΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΩΝ

Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος (ΤΕΕ).
Σύλλογος Αρχιτεκτόνων ΔΑΣ – ΠΕΑ.
Σύλλογος Αρχιτεκτόνων ΔΑΣ – ΠΕΑ, Τμήμα Αττικής.
Ελληνική Αρχιτεκτονική Εταιρεία.
Εταιρεία της Πόλης και της Πολεοδομίας.
International Federation for Housing and Planning – I.F.H.P.
Salzburg Congress on Urban Planning and Development – SCUPAD.
Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου.
Αναγνωστική Εταιρεία Κέρκυρας.
Ελληνική Εταιρεία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Φίλοι του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών – Ιδρύματος Βούρου-Ευταξία.
Φίλοι της Γενναδείου Βιβλιοθήκης.
Φίλοι του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός.

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ – ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

1968

Συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Αντώνη Λαμπάκη του Γραφείου Αρχιτεκτονικών Μελετών 19/57 (Ν. Δεσύλλας, Δ. Κονταργύρης, Α. Λαμπάκης, Π. Λουκάκης) στη μελέτη τουριστικού συγκροτήματος στα Μάλια της Κρήτης.

1968 – 1969

Επί συμβάσει αρχιτέκτων στη Διεύθυνση Μελετών των Σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους (15.8.1968 – 30.8.1969). Κατά τo διάστημα αυτό μελέτησε, υπό την επίβλεψη τoυ Νίκου Δεσύλλα, κτίρια σιδηροδρομικών σταθμών κ.λπ. αρχιτεκτονικών θεμάτων του ΣΕΚ (βλ. Εργογραφία – Αρχιτεκτονική).

1980 – 1995

Μελέτες ιδιωτικών έργων.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

Α. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ

Α. 1. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ (Πολυγραφημένες)

Η οργάνωση και εξέλιξη του θεατρικού χώρου. Αθήνα 1967, 23 σελίδες.

Πολιτιστικές εξυπηρετήσεις, σχολείο και κοινότητα. Σε συνεργασία με τις Μ. Γραφάκου, Ε. Μαΐστρου και Δ. Παπαγεωργίου, Έκδοση ΤΕΕ, Αθήνα, Οκτώβριος 1976, σελ. 280 και 5 παραρτήματα με κείμενα των Ε.Π. Παπανούτσου, Ν. Πουλαντζά, Α. Παπαδοπούλου, Ξ. Βύσιου, Μ. Σουλιώτη.

Κτιριολογικά πρότυπα σχολείων στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης. Σε συνεργασία με Γ. Ζαφειρίου, Χ. Καλοφωλιά, Γ. Κουτσάκη, ΤΕΕ, Αθήνα, Οκτώβριος 1977, σελ. 60.

The Greek approach to regional planning & Should urban leisure be planned In Salzburg Seminar – Session 144, PAPERS, 1973, σελ. 11-16 (βλ. Σεμινάρια).

Η δομή τoυ θεατρικού περιβάλλοντος και ο σχεδιασμός τoυ θεατρικού περιβάλλοντος. Θεσσαλονίκη, Ε.Α.Ε.Χ.Β.Α., Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ, 1971, σελ. 80.

Το θεατρικό περιβάλλον στην Ελλάδα. Μεθοδολογία σχεδιασμού. Αθήνα 1982, σελ. 47.

Ο χώρος της παράστασης στο ευρωπαϊκό θέατρο. Αθήνα 1981, σελ. 98.

Σύνταξη βιβλιογραφίας ιστορικού κτιρίου Πανεπιστημίου Αθηνών (1839-1864). Επιστημονική υπεύθυνη ερευνητικού προγράμματος, επιστημονικός συνεργάτης Γ.Π. Λάββας. Κύριος ερευνητής: Γ. Γλωσιώτης, βοηθοί έρευνας: Δ. Κουφάκη, Λ.-Α. Μουσμούτη, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) – Τμήμα Θεατρικών Σπουδών (ΤΘΣ), Τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ (ΕΜΜΕ), Αθήνα 1999.

Σύνταξη βιβλιογραφίας ιστορικών κτιρίων του Πανεπιστημίου Αθηνών: Πανεπιστημιακή Λέσχη, Ιατρικά Εργαστήρια στο Γουδί. Επιστημονική υπεύθυνη ερευνητικού προγράμματος, επιστημονικός συνεργάτης Γ.Π. Λάββας. Ερευνητές: Κ. Δεμέστιχα, Μ. Καραβασίλη, Μ. Μικελάκης, Γ. Μπανιώκος, ΕΚΠΑ – ΤΘΣ και ΕΜΜΕ, Αθήνα 1999.

Σύνταξη βιβλιογραφίας κτιρίων του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου: Φιλοσοφική, Φυσικομαθηματική και Θεολογική Σχολή. Επιστημονική υπεύθυνη ερευνητικού προγράμματος, επιστημονικός συνεργάτης Γ.Π. Λάββας. Ερευνητές: Μ. Καραβασίλη, Μ. Μικελάκης, Μ. Λεφαντζής, Φ. Μπαρούνη, Μ. Παπαλέξη, ΕΚΠΑ -ΤΘΣ και ΕΜΜΕ, Αθήνα 1999.

Α. 2. ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

Η αρχιτεκτονική τoυ νεοελληνικού θεάτρου: 1720-1940. Διδακτορική διατριβή, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, 1989, σελ. 1351, 4 τεύχη. Πενταμελής επιτροπή κρίσεως: Διονύσης Ζήβας (επιβλέπων), Χαράλαμπος Μπούρας, Κωνσταντίνος Παπαϊωάννου, Σπύρος Ευαγγελάτος και Μάνος Μπίρης. http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/1372#page/1/mode/2up

Α. 3. ΒΙΒΛΙΑ

1. Ο πολιτιστικός εξοπλισμός των πόλεων. H θέση του σε ένα πρόγραμμα πολιτιστικής αποκεντρώσεως. Ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1974, 14×21, σελ. 62. Περιλήψεις στα αγγλικά και τα γαλλικά.

2. Πολιτιστική ανάπτυξη. Νέα πολιτική ευθύνη στον ελληνικό χώρο. Εκδόσεις Ολκός, Αθήνα 1978, 14×21, σελ. 58.

3. Η ιδεολογική κρίση της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής, 1827-1940 / Ideological and Cultural Issues in the Architecture of Modern Greece, 1827-1940. Πλήρες κείμενο στα ελληνικά και τα αγγλικά. Ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1987, 14×21, σελ. 113.

4. New Public Buildings by Antonakakis, Tombazis, Valsamakis. Fifth International Exhibition of Architecture – Biennale di Venezia 1991. Greek Ministry of Culture & Credit Bank of Greece, Athens 1991, 25,50X25,50, σελ.104. Επιστημονική επιμέλεια και εισαγωγικό δοκίμιο (βλ. Δημοσιεύσεις).

5. Κτίρια για δημόσια χρήση στη νεότερη Ελλάδα / Public Architecture in Modern Greece. 1827-1992. Εκδόσεις Παπασωτηρίου, Αθήνα 1993, 22×26, σελ. 120. Πλήρες κείμενο στα ελληνικά και τα αγγλικά. https://www.academia.edu/31692899/Public_Architecture_in_Modern_Greece_1827-1992

6. Η Αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου: 1720-1940,2 τόμοι. Έκδοση με χορηγία του Ιδρύματος Ι.Φ. Κωστοπούλου και του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, Αθήνα 1994, 23Χ30, σελ. 694. Περίληψη στα αγγλικά. https://www.academia.edu/30255802

7. ΑΘΗΝΑ. Κλεινόν άστυ / ATHENS. The famed city. Εκδόσεις Μίλητος, Αθήνα 1999, 25X34, σελ. 527. Συλλογικό έργο με κείμενα των: Α. Σχινά, Γ. Αξιώτη, Μ.Γ. Μπίρη, Εμ. Β. Μαρμαρά, Ε. Φεσσά-Εμμανουήλ, Κ.Ι. Παπαγεωργίου. Πλήρες κείμενο στα ελληνικά και τα αγγλικά.

https://www.politeianet.gr/books/9789608460157-schina-athina-militos-athina-kleinon-astu-bibliodetimeni-ekdosi-90175

8. Έλληνες Σκηνογράφοι – Ενδυματολόγοι και Αρχαίο Δράμα. Επιστημονική επιμέλεια. Έκδοση ΤΘΣ–ΕΚΠΑ, Αθήνα 1999, 24×30, σελ.301. Συλλογικό έργο.(βλ. και Δημοσιεύσεις και Εκθέσεις). https://www.academia.edu/37029993/Ελληνες_Σκηνογράφοι_και_Αρχαίο_Δράμα_Greek_Stage_-_Costume_Designers_and_Ancient_Drama

9. Δοκίμια για τη Νέα Ελληνική Αρχιτεκτονική / Essays on Neohellenic Architecture. Έκδοση υπό την αιγίδα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Κέντρου Εφαρμοσμένης Επικοινωνίας ΕΚΠΑ και με χορηγία του Ιδρύματος I.Φ. Κωστοπούλου, Αθήνα 2001, 23×30, σελ. 480. Πλήρες κείμενο στα ελληνικά και τα αγγλικά. https://www.academia.edu/30376987/

10. Xορός και Θέατρο. Από τη Ντάνκαν στις νέες χορευτικές ομάδες. Επιστημονική επιμέλεια. Εκδόσεις Έφεσος, Αθήνα 2004, 24×30εκ., σελ. 504. Συλλογικό έργο (βλ. και Δημοσιεύσεις και Εκθέσεις). https://www.politeianet.gr/books/9789608326095-efesos-choros-kai-theatro

11. Δώδεκα Έλληνες Αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου / Twelve Greek Architects of the Interwar Period. Σε συνεργασία με Εμ. Β. Μαρμαρά. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2005 και 2013, 24.50×30,50, σελ. 376. Πλήρες κείμενο στα ελληνικά και τα αγγλικά.

12. Π.Α. Σακελλάριος, Αρχιτέκτων / An architect’s vision, P.A. Sakellarios. Σε συνεργασία με Ε. Σακελλαρίου-Herzog. Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2006, 29,50×29,50 εκ., σελ. 324. Πλήρες κείμενο στα ελληνικά και αγγλικά. https://www.academia.edu/31985347

13. Ελληνική Αρχιτεκτονική Εταιρεία: Αρχιτέκτονες του 20ού αιώνα, μέλη της Εταιρείας. Επιστημονική επιμέλεια. Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα 2009, 22×24,50 εκ., σελ.520. Συλλογικό έργο επιστημονικής ομάδας με μέλη τις Δάφνη Τσιμάρα, Ιωάννα Βιλαέτη-Σπυροπούλου, Στυλιανή Κουρκουμέλη-Σπυροπούλου, Έρη Μαθιουδάκη-Λυμπερίου και την επιμελήτρια.

https://www.academia.edu/34727911/Ελληνική_Αρχιτεκτονική_Εταιρεία_Αρχιτέκτονες_του_20ού_αιώνα_μέλη_της_Εταιρείας_50_Architects_of_the_20th_century_members_of_the_Hellenic_Architectural_Society_

14. Cofano, P. – Konstantinidis, D. A. (επιμέλεια). Aris Konstantinidis, 1913-1993. Electa architettura, Milano 2010, 25, 50×28,50εκ., σελ. 352. Συλλογικό έργο στα ιταλικά με άρθρα των: K. Frampton, P. Cofano, G. Leoni, H. Fessas-Emmanouil και D. Α. Konstantinidis (βλ. Δημοσιεύσεις). https://www.electa.it/en/product/aris-konstantinidis-1913-1993/

15. Κασιμάτη, Μ. (επιμέλεια), Ερνέστος Τσίλλερ αρχιτέκτων (1837-1923), Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, 2010, 25×28 εκ., σελ. 304. Συλλογικό έργο (βλ. Δημοσιεύσεις).

16. Αριστοτέλης Ζάχος & Josef Durm. Η αλληλογραφία ενός πρωτοπόρου αρχιτέκτονα με τον μέντορά του, 1905-1914. Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα 2013, 24×26 εκ., σελ. 384. Κείμενο στα ελληνικά με τις επιστολές στα γερμανικά και ελληνικά. https://www.academia.edu/31330810/Αριστοτέλης_Ζάχος_and_Josef_Durm_Η_αλληλογραφία_ενός_πρωτοπόρου_αρχιτέκτονα_με_τον_μέντορά_του_1905-1914

17. Μπρεντάνου K. – Αξαρλής N. (επιμέλεια), Η ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά από τον 19ο στον 21ο αιώνα, Εκδόσεις Νέος Κύκλος, Πειραιάς 2013, 25×25 εκ., σελ. 208. Συλλογικό έργο.

18. Harbusch, G. – Somer, K. – Weiss, D. – Van Es, E. – Pérez, M. (επιμ.). Atlas of the Functional City. CIAM IV and Comparative Urban Analysis, Thoth Publishers – gta Verlag, Busum, Holland, 2014.

19. Böker, J. J. (επιμέλεια), “Eine etwas bankerotte Kunstanstalt …”. Die Alt-Karlosruher Schule zwischen Hübsch und Durm, Institut für Kunst- und Baugeschichte, Fachgebiet Baugeschichte Karlsruher Institut für Technologie (KIT), Karlsruhe 2017, 22×30εκ., σελ. 225. Συλλογικό έργο στα γερμανικά με άρθρα των: H. Brockhoff, L. J. Böker, P. Kaiser, H. Fessas-Emmanouil και U. Mainzer.

20. Βασίλειος Κουρεμένος, Αρχιτέκτων. Πραγματεία της Ακαδημίας Αθηνών, τόμος 72. Ακαδημία Αθηνών, 2017, 24,50×29,50, σελ. 600, με περιλήψεις στα ελληνικά και τα γαλλικά. Συνεργάτιδες Αικατερίνη Τζάμου, Δρ. ιστορικός τέχνης και Βάλια Γεωργιάδη, αρχιτέκτων.

https://www.academia.edu/43556287/ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ_ΚΟΥΡΕΜΕΝΟΣ_ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ_VASSILIOS_COUREMENOS_ARCHITECT

21. Αναστασάκης, Μαν. (επιμέλεια), Αθήνα, 200 χρόνια – 200 κτίρια, Έκδοση grad review, 2021, 23×31 εκ, σελ. 336. Συλλογικό έργο.

Α. 4. ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ (ΕΠΙΛΟΓΗ)

Why integrate educational and community facilities?. Prospects, UNESCO, vol VIII, No 4, 1978, p. 406-420.

La question de l’ intégration des services éducatifs et communautaires. Perspectives, UNESCO, vol. VIII, No 4, 1978, p. 449-465.

La cuestión de la integración de los servicios educativos y communitarios. Perspectivas, UNESCO, vol. VIII, No 4, 1978, p. 449-465.

Τo πρόβλημα της πολιτιστικής πολιτικής στην Ελλάδα. Θέματα Χώρου + Τεχνών/ design + art in Greece, 9/1978, σελ. 59-65.

Εκπαίδευση και σχολικά κτίρια / Education and school building. Ειδικό τμήμα της ετήσιας επιθεώρησης Αρχιτεκτονικά Θέματα / Design in Greece, 13/1979, σελ. 125-233. Έρευνα και επιστημονική επιμέλεια σε συνεργασία με την ψυχολόγο Μαριέλλα Ο. Δουμάνη.

Η σύνθεση σχολικών και εξωσχολικών εξυπηρετήσεων στην Ελλάδα. Αδιέξοδα και προοπτικές. Σε συνεργασία με την Ε. Μαΐστρου-Κασκούρα. Αρχιτεκτονικά Θέματα / Design in Greece, 13/1979, σελ. 153-158.

Τo διδακτηριακό πρόβλημα στην Ελλάδα. Σε συνεργασία με τους Γ. Ζαφειρίου, Χ. Καλοφωλιά, Γ. Κουτσάκου. Αρχιτεκτονικά Θέματα / Design in Greece,13/1979, σελ 184-189.

Γυμνάσιο θηλέων Νέας Σμύρνης – Ομήρειο. Αρχιτεκτονικά Θέματα/ Design in Greece, 13/1979, σελ. 198-200.

Πρότυπο Γυμνάσιο Νέας Σμύρνης – Ευαγγελική Σχολή. Αρχιτεκτονικά Θέματα / Design in Greece, 13/1979, σελ. 201-202.

Σχολικό συγκρότημα Αχαρνών. Αρχιτεκτονικά Θέματα / Design in Greece, 13/1979, σελ. 204-208.

Γιατί επεκτείνεται τo Εθνικό Θέατρο; Αρχιτεκτονικά Θέματα / Design in Greece, 14/1980, σελ. 162-178.

Τo χρονικό τoυ Πνευματικού Κέντρου της Αθήνας. Θέματα χώρου + τεχνών / design + art in Greece, 12/1981, σελ. 17-44.

Nicos Valsamakis’ hotels and office buildings. In Constantopoulos, E. (ed.), Nicos Valsamakis, London: 9H Publications, 1984, σελ. 116-137.

Η μνημειακή έκφραση στη μεταπολεμική αρχιτεκτονική. Eιδικό αφιέρωμα στα Θέματα χώρου + τεχνών / design + art in Greece, 15/1984, σελ. 17-81. Επιστημονική επιμέλεια. Κείμενα του L. Patetta (μετάφραση-παρουσίαση Σ. Κονταράτου), της επιμελήτριας και της Α.Β. Τζάκου.

Αρχιτεκτονική επίσημη και “γοήτρου” στη μεταπολεμική Ελλάδα. Θέματα χώρου + τεχνών/ design + art in Greece, 15/1984, σελ. 34-73.

Η ιδεολογική κρίση της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής: 1827-1940. Δελτίο Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, τχ.9/ Γενάρης – Φλεβάρης 1987, σελ. 36-49.

Εισαγωγή στην ιστορία τoυ νεοελληνικού θεατρικού χώρου (1835-1940). Θέατρο + Χώρος (Αφιέρωμα στοv Κάρολο Κουν), Έκδοση τoυ ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, Αθήνα 1987, σελ. 29-32.

Από την ιστορία της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας, 1900 -1940. Θέματα χώρου + τεχνών / design + art in Greece, 18/1987, σελ. 11-70. Επιστημονική επιμέλεια. Κείμενα της επιμελήτριας και των Γ.Ν. Πολύζου, Κ. Οικονόμου – Β. Ρούσση, Α. Κωτσάκη – Β. Κυροδήμου, Μ. Πιτένη, A. Γιακουμακάτου, Μ. Μαρμαρά.

Ζητήματα ιστοριογραφίας και κριτικής της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα. Θέματα χώρου + τεχνών / design + art in Greece, 18/1987, σελ. 13-21.

Ένα υπαίθριο θέατρο στην Κοίλη / An open-air Theatre at Koili. Τεύχος/ Issue, No 5 / Μάρτιος 1991, σελ. 69-73.

Public Architecture in Modern Greece. In New Public Buildings by Antonakakis, Tombazis and Valsamakis. Fifth International Exhibition of Architecture – Biennale di Venezia 1991. Greek Ministry of Culture – Credit Bank of Greece, Athens 1991. Επιστημονική επιμέλεια.

Contoleon, Georges (Piraeus 1896 – Athens 1952), Karantinos, Patroclos (Constantinople 1903 – Athens 1976), Zachos, Aristotle (Kastoria, Macedonia 1871 – Athens 1939), Konstantinidis, Aris (Athens 1913 – 1993). In Carlo Olmo (επιμ.), Dizionario dell’ Architettura del XX Secolo, Umberto Allemandi & C., Torino – London, 2000.

Η παρουσία της ελληνικής αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας στον διεθνή ορίζοντα / The presence of Greek architecture and urban planning on the international horizon. Στα: (α) Οι Έλληνες του Κόσμου / The Greeks around the World, Κέντρο Γραμμάτων και Τεχνών Άποψη – Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, Αθήνα 1997, σελ. 74-83 και (β) Οι Έλληνες του Κόσμου – Χρυσοί Ολυμπιονίκες / The Greeks around the World –Golden Winners at the Olympic Games, Κέντρο Γραμμάτων και Τεχνών Άποψη, Αθήνα 2006. Δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση, σελ. 104-118.

Νεότερα στοιχεία για τα Θέατρα του Βόλου. Παράβασις Β’, Επιστημονικό Δελτίο του ΤΘΣ ΕΚΠΑ, τεύχος 2/1998, σελ. 65-79.

Παράδοση και νεωτερικότητα στην ελληνική θεατρική αρχιτεκτονική. Πρακτικά κύκλου διαλέξεων για το Νεοελληνικό Θέατρο (17ος-20ός αιώνας), Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 1996, σελ. 91-110.

Το κτήριο της ελληνικής πρεσβείας στο Βερολίνο. Αρχιτέκτονες, περιοδικό ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, τχ. 5-6/Δεκ. 1995 – Ιαν. – Φεβ. 1996, σελ. 91.

Η ανοικοδόμηση της συνοικίας των διπλωματών στο Βερολίνο. Ερωτήματα για το μέλλον του ερειπωμένου κτηρίου της ελληνικής πρεσβείας. H Καθημερινή, 1.1.1997, σελ. 32.

Το μέγαρο Τριανταφυλλάκου. Έργο του αρχιτέκτονα Δημητρίου Α. Φωτιάδη και σπάνιο δείγμα αρχιτεκτονικής art déco στην Αθήνα. Η Καθημερινή, 2.3.1997.

Ο αφανισμός της ελληνικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του 20ού αιώνα. Αρχιτέκτονες, περιοδική έκδοση ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ, τχ. 7-8/ Μάρτιος-Μάϊος 1997, σελ. 16-19.

Σχόλιο για την αξία του αρχιτέκτονα Λυσάνδρου Καυταντζόγλου βάσει αποδελτίωσης πρακτικών του αρχείου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας των ετών 1841-1846 που αφορούσαν στη διαμάχη Καυταντζόγλου – Κλεάνθη για το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο. Σε συνεργασία με τη φοιτήτρια Β. Σιμάτου. Στο αφιέρωμα με τίτλο «Λύσανδρος Καυταντζόγλου (1811-1885). Ο μεγάλος παρεξηγημένος – αρχιτέκτονας του 19ου αιώνα, περιοδικό Δόμηση & Διακόσμηση, τχ.7/1997, σελ. 66, 67, 69, 70, 81.

Βασίλης Δούρας (1904-1981), Αριστοτέλης Ζάχος (1871-1939), Νικόλαος Ζάχος (1875-1941). Ενημερωτικό Δελτίο ΤΕΕ, τχ. 1986/12.1.1998, σελ. 82, 83.

Ο αρχιτέκτων Άρης Κωνσταντινίδης (1913-1993).Τεχνικά, Απρίλιος 1998, σελ. 24, 25.

Εθνικός ρομαντισμός. Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια – Παγκόσμια Τέχνη, 27ος τόμος, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1998, σελ. 116, 117.

Υπαίθρια και χειμερινά θέατρα στη νεότερη Ελλάδα. Επίλογος ’98, Γαλαίος, Αθήνα 1998, σελ. 190-199.

Οι προτάσεις της ελληνικής αρχιτεκτονικής τα πάνε καλύτερα εκτός συνόρων. Εκθέσεις έργων του αρχιτέκτονα Μιχάλη Σουβατζίδη στη Λιουμπλιάνα (22.4-22.5.1997) και στο Γκρατς (8.5-8.6.1998). Ενημερωτικό Δελτίο ΤΕΕ,τχ.2024/26.10.1998, σελ. 104, 105.

O Άρης Κωνσταντινίδης στην Aμερική. Αρχιτέκτονες, περιοδικό ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ, τχ. 11 / Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1998, σελ. 20-23.

Greek Architecture in the Counterbalancing Decades of the ’60s and the’90s.In Y. Aisopos – Y. Simeoforidis (επιμ.), Landscapes of Modernisation. Greek architecture 1960s and 1990s, Metapolis Press & Press Office of Greek Embassy, The Hague 1999, σελ. 18-22.

Ο γερμανο-σπουδασμένος αρχιτέκτων Αριστοτέλης Ζάχος (Καστοριά 1871 – Αθήνα 1939). Στο Ο Ελληνικός Κόσμος ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. 1453-1981. Πρακτικά του Α΄ Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Νεοελληνικών Σπουδών, Βερολίνο, 2-4 Οκτωβρίου 1998, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999, σελ. 287-295.

Η Αθήνα στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Πολεοδομική μεταμόρφωση και αρχιτεκτονική δημιουργία / Athens in the second half of the20th Century. Urban transformation and architectural creation. Στο ΑΘΗΝΑ. Κλεινόν άστυ/ ATHENS. The famed city, Μίλητος, Αθήνα 1999, σελ. 381-467.

Το αρχαίο δράμα στη σύγχρονη σκηνή. Η συμβολή των Ελλήνων σκηνογράφων και ενδυματολόγων. Στο Έλληνες Σκηνογράφοι – Ενδυματολόγοι και Αρχαίο Δράμα, Κατάλογος ομότιτλης έκθεσης, ΤΘΣ ΕΚΠΑ και ΥΠ.ΠΟ., Αθήνα 1999, σελ. 31-77.

Η στέγη της Νέας Σκηνής. Στο Σαροπούλου Κ. (επιμ.), Ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος και η εποχή του, Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας, Ίδρυμα Γουλανδρή – Χορν και Αστική Εταιρεία Θεάτρου και Μιμικής «Αιωρία», Αθήνα 1999, σελ. 47-59.

Αρχιτεκτονική Θεάτρου. Στο Μουσική – Χορός – Θέατρο – Κινηματογράφος, 28ος τόμος της Εκπαιδευτικής Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1999, σελ. 40-46.

Ενδυματολογία. Στο Μουσική – Χορός – Θέατρο – Κινηματογράφος, 28ος τόμος της Εκπαιδευτικής Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1999, σελ. 127-134.

Σκηνογραφία. Στο Μουσική – Χορός – Θέατρο – Κινηματογράφος, 28ος τόμος της Εκπαιδευτικής Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1999, σελ. 365-372.

Η διατήρηση και η μόδα της κακοποίησης μοντέρνων κτηρίων. Στο Ρούσση, Β. (επιμ.), Η προστασία των κτηρίων του προπολεμικού μοντερνισμού στην Αθήνα, Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας, 16.10.1998, ΥΠ.ΠΟ. – Α´ Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων, 2000, σελ. 71-78.

Η στάση μας απέναντι στη μοντέρνα αρχιτεκτονική κληρονομιά. Περίτεχνο, τχ. 5/2000, σελ. 173-175.

Η εκδοτική, εκθεσιακή, εκπαιδευτική και ρητορική έκρηξη της δεκαετίας του ’90. Επίλογος ’99, Γαλαίος, Αθήνα 2000, σελ. 498-499

Reconciling Modernity and Tradition. The Balcanic Relevance of Aristotelis Zachos’ (1871-1939) Architectural Approach and Work. In Popescu, Carmen – Teodorescu, Ioana (επιμ.), Genius Loci. National and Regional in Architecture; Between History and Practice, Πρακτικά Συνεδρίου της UIA (βλ. και Διαλέξεις – Ανακοινώσεις), Simetria, Βουκουρέστι 2000, σελ. 142-149.

To νέο υπαίθριο θέατρο στο πολιτιστικό πάρκο Δήμου Καρδαμύλων της Xίου (1997-2001). Στο Βιβιλάκης, Ιωσήφ (επιμ.), Δάφνη. Τιμητικός τόμος για τον Σπύρο Ευαγγελάτο, Παράρτημα – Μελετήματα 1 της Παράβασης – Επιστημονικού Δελτίου του ΤΘΣ ΕΚΠΑ, Ergo, Αθήνα 2001, σελ. 393-399.

Tο κακότυχο Δημοτικό Θέατρο [της Αθήνας]. H Καθημερινή – Επτά Hμέρες, 17.6.2001, σελ. 19-21.

Tα πρώτα θέατρα του Bόλου. Εν Βόλω, περιοδική έκδοση του Δημοτικού Κέντρου Ιστορίας Bόλου, Kαλοκαίρι 2001, σελ. 12-15.

Η σημερινή κρίση της δημόσιας αρχιτεκτονικής και το παρελθόν της. Η Κυριακάτικη Αυγή, 21.10.2001, σελ. 34-35.

(Κινηματογράφοι) ‘Ρεξ’ και ‘Σινεάκ’. H Καθημερινή – Επτά Hμέρες, 11.11.2001, σελ. 13.

Μνημειακά Θέατρα [του Ε. Τσίλλερ]. H Καθημερινή – Επτά Hμέρες, 10.2.2002, σελ. 14-17.

Ένας Γερμανός αρχιτέκτονας [Ε. Τσίλλερ]. H Καθημερινή – Επτά Hμέρες, 10. 2. 2002, σελ. 32.

Η αρχιτεκτονική του Βόλου. 1881-1940. Eν Βόλω, τχ. 6 /Καλοκαίρι 2002, σελ. 32-41.

Αρχιτέκτονες του Βόλου και του Πηλίου. Μια πρώτη καταγραφή. Eν Bόλω, τχ. 6 / Καλοκαίρι 2002, σελ. 42-49.

H αξία του έργου των αρχιτεκτόνων της Αθήνας. Αρχιτέκτονες, περιοδικό του ΣΑΔAΣ – ΠEA, τχ. 37 / Ιανουάριος – Φεβρουάριος 2003, σελ. 59-61.

Αίθουσες που φιλοξένησαν την KOA. H Καθημερινή – Επτά Hμέρες, 25.5.2003.

H κακοστεγασμένη Εθνική Λυρική Σκηνή. H Καθημερινή – Επτά Hμέρες, 5.10.2003.

H πρώτη φάση της κτηριακής ιστορίας του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. H Καθημερινή – Επτά Hμέρες, 2.11.2003.

Η κρίση της δημόσιας αρχιτεκτονικής στη σύγχρονη Ελλάδα. Στο Ελληνικός αστικός χώρος, Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου, 4-5.4.2003,Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Σχολής Μωραΐτη, Αθήνα 2004, σελ. 185-195.

Η ελληνική αρχιτεκτονική στις αντίρροπες δεκαετίες του 1960 και 1990. Στο: Στο βέλος του χρόνου. Τιμητικός τόμος για τον Ακαδημαϊκό-Καθηγητή Γεώργιο Π. Λάββα. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 251-264.

Η χορογραφία στο αρχαίο δράμα. Η συμβολή της Εύας Palmer-Σικελιανού. Αρχαιολογία, τχ.93 / Δεκέμβριος 2004, σελ. 23-29.

Aris Konstantinidis. Njegova Filozofija Arhitekture (Ο Άρης Κωνσταντινίδης και η αρχιτεκτονική φιλοσοφία του). Στο Perović, Milos R. (επιμ.), Istorija Moderne Arhitekture. Antologijatekstova, Knjiga 3. Tradicija modernizmaIdrugi modernizam (Ιστορία της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής. Ανθολογία Κειμένων, 3ος τόμος), έκδοση Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου, Βελιγράδι 2005, σελ. 513-519.

Η ιστορική και διαχρονική αξία του χοροθεατρικού έργου της Ραλλούς Μάνου. Στo Σταματοπούλου-Βασιλάκου, Χρ. (επιμ.). Ραλλού Μάνου. Η ζωή και το έργο της μέσα από το αρχείο της, Έφεσος, Αθήνα 2005, σελ. 52-67.

The role and work of architects in Athens in the second half of the 20th century. A brief outline. Στο Balkan Capitals from the 19th to the 21st century. Urban Planning and the Modern Architectural Heritage. Γραφείο Ερευνών Αρχιτεκτονικής της Ακαδημίας Αθηνών, 2008, σελ. 89-101, 141-142, πολυγραφημένο τεύχος. https://www.academia.edu/32873838/BALKAN_CAPITALS_FROM_THE_19th_TO_THE_21st_CENTURY_PROCEEDINGS_Urban_Planning_and_the_Modern_Architectural_Heritage

Ο Νίκος Βαλσαμάκης περνά στην ιστορία της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής. Ενημερωτικό Δελτίο ΤΕΕ, τχ. 2332/21.2.2005, σελ. 70-71. http://library.tee.gr/digital/endel/2005_2326/endel_2005_2332_70.pdf

Η αρχιτεκτονική κριτική στον αστερισμό του ατομικισμού και του ωφελιμισμού. Αρχιτέκτονες, τχ. 62 / Μάρτιος-Απρίλιος 2007, σελ. 65-66.

Ο αρχιτέκτων Νικόλαος Ζάχος (Βόλος 1875 – Αθήνα 1941). Στο Πορεία. Τιμητικός τόμος στον καθηγητή Διονύση Α. Ζήβα. Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, Αθήνα 2007, σελ. 580-595.

Κινηματοθέατρα και κινηματογράφοι της μεσοπολεμικής Αθήνας με αρχιτεκτονική υπογραφή. Παρελθόν, παρόν και μέλλον. Στο Βιβιλάκης, Ιωσήφ (επιμ.), Στέφανος. Τιμητική προσφορά στον Βάλτερ Πούχνερ, Αθήνα, Εκδόσεις Ergo, 2007, σελ. 1309-1322.

Δημοτικόν Θέατρον Πειραιώς. Το σημαντικότερο θεατρικό αρχιτεκτόνημα της νεότερης Ελλάδας. Στο Αξαρλής Ν. – Μπρεντάνου Κ. (επιμ.), Ο Πειραιάς και το Δημοτικό Θέατρο, Πρακτικά της Διεθνούς Επιστημονικής Συνάντησης, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, 13.4.2003, Εκδόσεις Τσαμαντάκης, Πειραιάς 2008, σελ. 61-69.

Reconciling Modernity and Tradition. The universal relevance of Aris Konstantinidis’ architectural philosophy. Architektura, Νο 1/2010, βουλγαρικό αρχιτεκτονικό περιοδικό, σελ. 34-39.

Η θεατρική αρχιτεκτονική του Τσίλλερ. Στο Κασιμάτη, Μ. (επιμ.), Ερνέστος Τσίλλερ, αρχιτέκτων [1837-1923], Κατάλογος έκθεσης, Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα 2010, σελ. 59-66.

Il mondo di Aris Konstantinidis (O κόσμος –φιλοσοφία και αρχιτεκτονική κληρονομιά– του Άρη Κωνσταντινίδη). In P. Cofano – D. Konstantinidis (επιμ.), Aris Konstantinidis, 1913-1993. Electa architettura, Milano 2010, σελ. 54-69.

Η αρχιτεκτονική αξία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Στο Μπρεντάνου K. – Αξαρλής N. (επιμ.), Η ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά από τον 19ο στον 21ο αιώνα, Εκδόσεις Νέος Κύκλος, Πειραιάς 2013, σελ. 66-81.

H δημιουργική πρόσληψη του μοντερνισμού στη μεσοπολεμική Αθήνα / The creative assimilation of modernism in interwar Athens. Στο Αθηναϊκές Κατοικίες του Μοντέρνου Κινήματος / Athenian Houses of the Modern Movement (πλήρες κείμενο στα ελληνικά και αγγλικά), Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Αθήνα 2013, σελ. 12-14 και 146-147.

(CIAM IV) Greece: The History behind the Myth. In Harbusch, G.- Somer, K. – Weiss, D. – Van Es, E. – Pérez, M. (επιμ.). Atlas of the Functional City. CIAM IV and Comparative Urban Analysis, Thoth Publishers – gta Verlag, Busum, Holland, 2014, σελ. 208-221.

Η Στήλη της Κρήτης, βωμός της ελευθερίας. Ένα απραγματοποίητο μνημείο για το έπος της Μάχης της Κρήτης (1941). Στο Κωτσάκη, Α. – Μάρθα, Λ. – Παπαγιαννοπούλου, Δ. (επιμ.), Κρήτη 1913-2013. Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία μετά την Ένωση. Συλλογικό έργο, Πνευματικό Κέντρο Χανίων, Χανιά 2014, σελ. 42-45.

L’ architecte Nicolaos Zachos (1875-1941) et l’architecture de la Fondation Hellénique. In Gravari-Barbas, M. (επιμ.), La Fondation Hellénique de la Cité Internationale de Paris, lieu de vie, lieu de mémoire, Éditions Kallimages, Paris 2015, σελ. 37-52.

Εκσυγχρονισμός, πρωτοτυπία και πνεύμα του τόπου: Η ξενοδοχειακή αρχιτεκτονική του ριζοσπάστη Άρη Κωνσταντινίδη, 1958-1967 / Modernization, Originality and Genius Loci: The Ground braking Hotel Architecture of Aris Konstantinidis, 1958-67. In Aesopos, Υannis (editor) / Αίσωπος, Γιάννης (επιμέλεια), Tourism Landscapes. Remaking Greece / Τοπία Τουρισμού. Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα, Domes Editions / Εκδόσεις Δομές, Αθήνα 2015, σελ. 148-159.

Josef Durm und Aristoteles Zachos. Eine deutsch-griechische Architekten freundschaft (Ιωσήφ Ντουρμ και Αριστοτέλης Ζάχος. Μια Έλληνο-γερμανική αρχιτεκτονική φιλία). In J. J. Böker (επιμ.), Eine etwas bankerotte Kunstanstalt …Die Alt-Karlsruher Schule zwischen Hübsch und Durm. Instutut für Kunst – und Baugeschichte, Fachgebiet Baugeschichte Karlsruher Institut für Technologie, Karlsruhe 2017, σελ. 178-212.

Μέγαρο Μετοχικού Ταμείου Πολιτικών Υπαλλήλων. Ένας υποδειγματικός εκσυγχρονισμός κτηρίου ιστορικού ρυθμού στην Αθήνα του Μεσοπολέμου. Στο Μπίρταχα, Κ., Κορρές, Μ., Μαμαλούκος Σ., Ζάμπας, Κ., Μαλλούχου-Tufano, Φ. (επιμέλεια κειμένων), ΉΡΩΣ ΚΤΙΣΤΗΣ. Μνήμη Χαράλαμπου Μπούρα, Μέλισσα, Αθήνα 2018, σελ. 613-621.

Οι χειρόγραφες αναμνήσεις του Ερνστ Τσίλλερ. Μια πολύτιμη ιστορική πηγή σε εμπεριστατωμένη προσέγγιση / Die handschriftlichten Zillers. Eine wertvollehistorische Quelleineingehender Betrachtung. Στο M. Κασιμάτη, Αναμνήσεις του Ερνστ Τσίλλερ / Ernst Zillers Erinnerungen (πλήρες κείμενο στα ελληνικά και τα γερμανικά), Peak Publishing, Αθήνα / Athen 2020, σελ. 210-231.

Α. 5. ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

Τρία βιβλία – ντοκουμέντα από την πρόσφατη ιστορία του μοντέρνου κινήματος. Αρχιτεκτονικά Θέματα / Design in Greece, 15/1981, σελ. 22-24.

Άλλη μια προσπάθεια κοινωνικοπολιτικής ερμηνείας της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής. Αρχιτεκτονικά Θέματα / Design in Greece, 17/1983, σελ. 17-18.

Παρουσίαση του βιβλίου του Ν.Θ. Χολέβα «Η αρχιτεκτονική της μετάβασης στην Αθήνα του Μεσοπολέμου». Αρχαιολογία, τχ. 71, Ιούνιος1999, σελ. 103, 104.

Υποθήκες ύφους και ήθους μιας πρωτοπόρου της αρχιτεκτονικής «άνοιξης» του ’60. Βιβλιοκρισία για το λεύκωμα της Αναστασίας Β. Τζάκου, «Έπιπλο. Μελέτες – Εφαρμογές 1960-1989». Ενημερωτικό Δελτίο ΤΕΕ, τχ. 2076, 22.11.1999, σελ. 150-151.

Παρουσίαση του λευκώματος της ομ. καθηγήτριας του E.M.Π. Αναστασίας Β. Tζάκου με τίτλο «Τρίπτυχο: οι άνθρωποι, ο τόπος, τα έργα». Ενημερωτικό Δελτίο Τ.Ε.Ε., τχ. 2197, 29.4.2002, σελ. 120.

H κοσμογονία της Αρχιτεκτονικής. Παρουσίαση του συγγράμματος του καθηγητή – Ακαδημαϊκού Γ.Π. Λάββα «Επίτομη Ιστορία της Αρχιτεκτονικής» σε: Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 2.5.2003 και Ενημερωτικό Δελτίο Τ.Ε.Ε, τχ. 2076, 22.11.1999, σελ.150-151 και 20-21.

Ένα οικιστικό σύνολο, καθρέφτης μιας αναπτυγμένης κοινωνίας. Βιβλιοκρισία της μονογραφίας της καθηγήτριας του ΕΜΠ Αφροδίτης Αγοροπούλου-Μπιρμπίλη με τίτλο «Κέρκυρα. Αστική Αρχιτεκτονική Περιόδου Αγγλοκρατίας». Στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 17.10.2003, σελ. 14-15.

Πολεοδομία στο ελληνικό κράτος, 1833-1890. Βιβλιοκρισία της μονογραφίας της καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Πατρών Δώρας Μονιούδη-Γαβαλά. Μνήμων, τχ. 34/2015, σελ. 257-260.

Ο Μπίρης της Αθήνας. Βιβλιοκρισία της μονογραφίας του Μάνου Γ. Μπίρη: «Κώστας Η. Μπίρης. Βίος αφιερωμένος στην πόλη των Αθηνών». Το Βήμα, 14.2.2016.

Παρουσίαση του βιβλίου του αρχιτέκτονα και επίτιμου προέδρου της Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) Βασίλη Σγούτα με τίτλο «A Journey with the Architects of the World» (Ένα ταξίδι με τους αρχιτέκτονες του κόσμου). Στον ιστότοπο του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων ΔΑΣ-ΠΕΑ, 30.7.2020 https://www.sadas-pea.gr/paroysiasi-vivlioy-toy-architektona-vasili-sgoyta-me-titlo-ena-taxidi-me-toys-architektones-toy-kosmoy-apo-tin-kyria-eleni-fessa-emmanoyil/

Α. 6. ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

H ανακάλυψη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στο Παρίσι και την περιοχή της Isle-de-France, το Λονδίνο και την Αθήνα. Εικονικές και πραγματικές διαδρομές / Discovery of contemporary architecture in Paris and the Isle-d-France region, London and Athens through virtual and real itineraries / Découverte de l’ architecture contemporaine de Paris et de la région Ile-de France, Londres et Athènes à travers d’ itinéraires virtuels et réels. Ψηφιακή έκδοση σε τρεις γλώσσες –αγγλικά, γαλλικά, ελληνικά– σε CD-ROM που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Culture 2000. Παραγωγή A.R.H.V.A., AT.A.P. και Εταιρεία Αρχιτεκτονικών και Πολεοδομικών Μελετών, Ομάδα 80 – Σωτήρης Παπαδόπουλος, 2002. Tο CD-ROM κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2002 και παρουσιάστηκε στις τρεις πρωτεύουσες –Παρίσι, Λονδίνο και Αθήνα. H επιστημονική επιμέλεια και η συγγραφή των κειμένων της ελληνικής συμμετοχής στην ψηφιακή αυτή έκδοση (CD-ROM) έγινε από την Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ με τη συνεργασία της Tίνας Kαραπιπέρη. http://www.culture2000.tee.gr/

Η αρχιτεκτονική μεταρρύθμιση του Αριστοτέλη Ζάχου, 1908-1937. Νεωτερικότητα και πολιτισμικός χαρακτήρας. Στην ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού Αρχαιολογία και Τέχνες, 31.7.2017. http://www.archaiologia.gr/blog/2017/07/31/ η-αρχιτεκτονική-μεταρρύθμιση-του-αρι/

Neohellenic Architecture. In J. Leerssen (επιμ.), Encyclopedia of Romantic Nationalism in Europe, Amsterdam University Press, Amsterdam 2018. https://ernie.uva.nl/viewer.p/21/56/object/122-280144

Νίκος Δεσύλλας, Aρχιτέκτων (Αθήνα 1926-2007). Στον ιστότοπο του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ. http://www.sadas-pea.gr/afieroma-nikos-desillas-1926-2007/

Δημοσιεύσεις στον διεθνή ιστότοπο www.academia.edu & https://independent.academia.edu/EleniFessaEmmanouil.

Δημοσιεύσεις στον ιστότοπο του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ www.sadas-pea.gr/

Δημοσιεύσεις στον ιστότοπο Attikipedia του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ attikipedia.sadas-pea.gr/

Δημοσιεύσεις στο ηλεκτρονικό περιοδικό www.greekarchitects.gr

Δημοσιεύσεις στο ηλεκτρονικό περιοδικό http://www.gradreview.gr/

Δημοσιεύσεις στο ηλεκτρονικό περιοδικό https://www.archetype.gr/

Δημοσιεύσεις στο ηλεκτρονικό περιοδικό www.clioturbata.gr/

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΠΛΑΣΗΣ

Γεννήθηκα στον Βόλο στις 3 Απριλίου του 1943. Η επιστημονική και συγγραφική πορεία μου οφείλει πολλά σε πρόσωπα και βιώματα των παιδικών χρόνων στη γενέτειρά μου. Την αγάπη για τα γράμματα και τις τέχνες την χρωστώ σε τρεις ανθρώπους. Ο ένας ήταν ο θείος και ανάδοχός μου Τάκης Οικονομάκης, ποιητής, διευθυντής της ιστορικής εφημερίδας του Βόλου Θεσσαλία και αντιστασιακός στα χρόνια της γερμανο-ιταλικής Κατοχής (1941-1944). Η μορφωμένη και φιλελεύθερη μητέρα μου Αντιγόνη Βασδέκη, γεννημένη και μεγαλωμένη στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ήταν εκείνη που με βοήθησε να καλλιεργήσω τη φυσική κλίση μου για την έρευνα, –την ιστορία και τη θεωρία. Ο πατέρας μου Κωνσταντίνος Εμμανουήλ, ηλεκτρολόγος μηχανικός του Πολυτεχνείου της Δρέσδης, επηρέασε την απόφασή μου να σπουδάσω αρχιτεκτονική. Από τα νεανικά βιώματα ιδιαίτερη σημασία είχαν οι μνήμες δύο αρχιτεκτονικών παραδόσεων –της πηλειορίτικης και της αιγαιοπελαγίτικης– και η διττή σχέση μου με τη θάλασσα – συμβολική και αθλητική. Ο Ναυτικός Όμιλος του Βόλου, στον οποίο συμμετείχα την τετραετία 1954-1957, δεν με δίδαξε μόνο το Εύ Αγωνίζεσθαι. Δεν μου έδωσε απλώς την ευκαιρία να συμμετέχω στο ομαδικό άθλημα της σκυταλοδρομίας και να αναδειχθώ πανελληνιονίκης στα 50 μ. πεταλούδας κορασίδων (1957). Στην ισοπεδωμένη από τους σεισμούς του 1955 γενέτειρά μου, οι νίκες των κολυμβητών του Ομίλου μας στους Πανελλήνιους Αγώνες, που τον έφεραν στην τρίτη και τη δεύτερη θέση, μας έμαθαν την αξία της θετικής αντίδρασης σε συμφορές.

ΣΠΟΥΔΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ

Σπούδασα στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου της Αθήνας, στην οποία εισήλθα δεύτερη μεταξύ 71 επιτυχόντων. Είχα την τύχη να διδαχθώ από αξιόλογους δασκάλους, οι οποίοι επηρέασαν τις μελλοντικές επιλογές μου. Στη διάρκεια των σπουδών μου (1962-1967) με ενδιέφεραν ιδιαίτερα οι παραδόσεις Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής του Παναγιώτη Μιχελή, Ιστορίας της Τέχνης του Άγγελου Προκοπίου, το μάθημα Ειδικής Κτιριολογίας και Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων του Ιωάννη Δεσποτόπουλου, επιβλέποντα καθηγητή της πτυχιακής μου εργασίας με θέμα «Κέντρο Τεχνών στο Πήλιο», και το Εργαστήριο Πλαστικής του Λάζαρου Λαμέρα. Στις θερινές διακοπές των δύο τελευταίων ετών εργάστηκα στη Δημοτική Αρχιτεκτονική Υπηρεσία τoυ Αμβούργου (1965) και στο Αρχιτεκτονικό Γραφείο των Δ.Α. Φατούρου – Π. Μυλωνά υπό τον Δημήτρη Αντωνακάκη με αντικείμενο την εκπόνηση σχεδίων λεπτομερειών για το κτίριο της Εθνικής Πινακοθήκης (1966).

Μετά την περάτωση των σπουδών μου στο Πολυτεχνείο γίνομαι δεκτή για μεταπτυχιακές σπουδές στο ΙΙΤ (Illinois Institute of Technology) του Σικάγου, τις οποίες δεν θα μπορέσω να πραγματοποιήσω για οικογενειακούς λόγους. Θα διευρύνω όμως τις γνώσεις μου παρακολουθώντας επιμορφωτικά σεμινάρια σε θέματα πολεοδομίας, χωροταξίας και τεχνικοοικονομικού προγραμματισμού, το σημαντικότερο από τα οποία ήταν εκείνο του Σάλτσμπουργκ, υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου του Harvard (1973). Ο κύκλος των σπουδών θα κλείσει αργότερα, το 1990, με την ολοκλήρωση της διδακτορικής μου διατριβής Η Αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου, 1720-1940, η οποία υπήρξε καρπός δεκαετούς έρευνας.

Άρχισα τη σταδιοδρομία μου ως αρχιτέκτων της πράξης. Κατά τη διετία 1968-1969 εργάστηκα στο αρχιτεκτονικό γραφείο των Νίκου Δεσύλλα, Δημήτρη Κονταργύρη, Αντώνη Λαμπάκη και Παύλου Λουκάκη και, εν συνεχεία, στη Διεύθυνση Μελετών των Σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους. Η τριετής αυτή επαγγελματική ενασχόληση, η οποία γινόταν παράλληλα με θεωρητικές αναζητήσεις, μου επέτρεψαν να συνειδητοποιήσω τα εξής: Η αρχιτεκτονική πράξη δεν ήταν το πραγματικό κέντρο των κλίσεων μου. Η «εκ των έσω» γνώση της αρχιτεκτονικής αποτελούσε όμως αναγκαία προϋπόθεση για να κατανοηθεί και να αξιολογηθεί η δημιουργία ενός αρχιτεκτονικού έργου, τόσο του παρόντος όσο και του παρελθόντος. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο, μολονότι σταδιοδρόμησα κυρίως ως ερευνήτρια και ιστορικός της αρχιτεκτονικής, παρέμεινα πάντα κοντά στους μαχόμενους αρχιτέκτονες και εκπονούσα κατά καιρούς μελέτες που εφαρμόστηκαν. Η σημαντικότερη από αυτές ήταν η στερέωση και ανάπλαση διατηρητέας τριπλοκατοικίας του 1923-1925 στην Αθήνα, έργο του αρχιτέκτονα Γ. Θεοδωρίδη.

ΣΧΕΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ

Το 1969 παντρεύτηκα τον πολιτικό – υδραυλικό μηχανικό Δημήτρη Φεσσά και το 1974 αποκτήσαμε τα δίδυμα παιδιά μας, τον Σταύρο και την Αντιγόνη. Η έλλειψη βοήθειας από πλευράς της πολιτείας, σε συνδυασμό με το ότι οι γονείς μας δεν βρίσκονταν στη ζωή, με ανάγκασαν να περιορίσω την επιστημονική δραστηριότητά μου έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Παρά τις δύσκολες σχέσεις της προσωπικής με την επαγγελματική ζωή, η οικογένειά μου υπήρξε πάντα πηγή δύναμης και αισιοδοξίας. Αυτές με βοήθησαν να επανέλθω στον επιστημονικό στίβο με τον δικό μου τρόπο και να παραμείνω σε αυτόν μέχρι σήμερα, υπερκαλύπτοντας τον «χαμένο χρόνο».

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ

Ως ερευνήτρια και συγγραφέας εργάζομαι μόνη ή με ολιγομελή ομάδα συνεργατών ώστε να μπορώ να έχω τον έλεγχο της διαδικασίας και των αποτελεσμάτων της. Η δουλειά μου βασίζεται σε πρωτογενή έρευνα, στην επεξεργασία βιβλιογραφικού και αρχειακού υλικού, σε πρόσφορες έννοιες και ιδέες, στη συστηματική μελέτη σχεδίων —αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών—, στην αυτοψία πραγματοποιημένων έργων, στην αποτύπωση κτιρίων και στον διάλογο με τους δημιουργούς και χρήστες τους.

Επί μία πεντηκονταετία προσπαθώ να φέρω στο φως νέα στοιχεία για τη νεοελληνική αρχιτεκτονική, προωθώντας καινούργιες ερμηνευτικές προσεγγίσεις της. Τα κτίρια τέχνης, πολιτισμού και εκπαίδευσης αποτελούσαν το κύριο αντικείμενο των πρώτων θεωρητικών μελετών μου. Η προσέγγιση του θεατρικού χώρου δια της θεωρίας των συστημάτων ήταν το άλλο θέμα με το οποίο ασχολήθηκα κατά τη δεκαετία του 1970. Η έρευνα των κτιρίων και χώρων δημόσιας χρήσης στη νεότερη Ελλάδα θα με απασχολήσει κατά την επόμενη δεκαετία.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 η έρευνά μου θα επικεντρωθεί στο έργο των Ελλήνων και Ελληνίδων αρχιτεκτόνων του όψιμου 19ου και του 20ού αιώνα, ένα σημαντικό μέρος των οποίων σπούδασε ή δραστηριοποιήθηκε εκτός εθνικών συνόρων – στη Δυτική Ευρώπη, τις ΗΠΑ, την Ανατολική Μεσόγειο κ.ά. To έργο αυτό προσεγγίστηκε στο ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιό του αλλά και σε σχέση με τα διεθνή ρεύματα.

Στο τέλος της δεκαετίας του 1980 θα έχουν αποκρυσταλλωθεί οι απόψεις μου επί βασικών θεμάτων της ιστορίας και θεωρίας της αρχιτεκτονικής. Ως ερευνήτρια και συγγραφέας διαφοροποιήθηκα συνειδητά από την απροβλημάτιστη ευθυγράμμιση με τα βραχύβια διεθνή ρεύματα (επιστημονισμό, σημειωτική, φορμαλισμό, μεταδομισμό, αποδόμηση, κ.ο.κ.) και από την αμυντική ενδοστρέφεια (τον αυτάρεσκο τοπικισμό και εμπειρισμό, τον θεωρητικό αυτοσχεδιασμό, τη ρητορεία κ.ά.). Από νωρίς συνειδητοποίησα ότι η διεθνής ή συγκριτική ιστορία της αρχιτεκτονικής που ανέπτυξε η Δύση δεν ταυτίζεται με την παγκόσμια. Γιατί η παγκόσμια ιστορία της αρχιτεκτονικής βασίζεται, ή θα έπρεπε να βασίζεται, στη δίκαιη επιλογή των σημαντικότερων επιτευγμάτων και χαρακτηριστικών εκδηλώσεων της αρχιτεκτονικής όλου του κόσμου. Με το έργο μου προσπάθησα να κάνω πράξη την άποψη ότι οι ιστορικοί και θεωρητικοί οφείλουν να ανήκουν στον κόσμο —όχι στο εποχικό αρχιτεκτονικό του κέντρο ή κέντρα— και να εκφράζουν την εποχή τους με τον ιδιαίτερο τρόπο που προσιδιάζει στην αρχιτεκτονική παράδοση του κάθε τόπου και στους δημιουργούς της.

Αυτή η ιστοριογραφική επιλογή οφείλεται σε πραγματικές ανάγκες της αρχιτεκτονικής στην περιφέρεια των διεθνών trend centers, όπως είναι η ανάγκη ανάδειξης και προστασίας των επιτευγμάτων της. Οφείλεται και στη διαπίστωση ότι από τις «περιφέρειες» δεν έλλειψαν οι ικανοί αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι και σχεδιαστές (designers), αλλά οι ευνοϊκές συνθήκες για τη δημιουργική εργασία τους. Θεωρώντας το δίλημμα εκσυγχρονισμός ή παράδοση πλασματικό, θα τεκμηριώσω με επιλεγμένες μελέτες μου την ικανότητα αξιόλογων Ελλήνων και Ελληνίδων αρχιτεκτόνων να εναρμονίσουν το νεωτερικό πνεύμα και τις ανάγκες της εποχής τους με αξίες της μακραίωνης παράδοσής τους, δημιουργώντας έργα που έχουν κερδίσει τη μάχη με τον χρόνο και τους επιδερμικούς -ισμούς (διεθνείς ή εθνικούς). Το παράδειγμά τους έχει και υπεροπτική αξία, καθώς συνδέεται με ανάλογα παραδείγματα χωρών ή πολιτισμών που διαθέτουν αξιόλογες παραδόσεις. Στην εποχή μάλιστα της ισοπεδωτικής παγκοσμιοποίησης, η ιστοριογραφική αυτή επιλογή διευκολύνει την ανάδειξη της συνέχειας ή / και του ιδιαίτερου πνεύματος που βρίσκεται πίσω από τα επιτεύγματα των αρχιτεκτόνων της «περιφέρειας».

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

Οι δημοσιεύσεις μου σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων και σε επιστημονικές μονογραφίες –συλλογικές ή ατομικές– υπήρξαν καρπός χρονοβόρας έρευνας στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχω συγγράψει (μόνη μου ή από κοινού) εικοσιένα βιβλία και περισσότερες από 100 ερευνητικές μελέτες (Βλ. Αναλυτικό βιογραφικό σημείωμα).

H νέα εποχή του διαδικτύου, σε συνδυασμό με την οικονομική και εκπαιδευτική κρίση, ανάγκασαν τους θιασώτες της έντυπης γραφής, στους οποίους ανήκω, να συνειδητοποιήσουν τον παιδευτικό ρόλο των ψηφιοποιημένων δημοσιεύσεων για τις νεότερες γενιές. Επιθυμώντας την επικοινωνία με αυτές κυρίως τις γενιές, το 2017 θα εισέλθω στον κόσμο των διαδικτυακών δημοσιεύσεων ως θιασώτης της δημόσιας ιστορίας. Ορισμένες περιλήψεις βιβλίων, έντυπες δημοσιεύσεις και ομιλίες μου έχουν αναρτηθεί σε ιστοτόπους – στον διεθνή ιστότοπο www.academia.edu (https://independent.academia.edu/EleniFessaEmmanouil), στον ιστότοπο του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ (https://www.sadas-pea.gr/), στην ανοικτή διαδικτυακή πλατφόρμα Attikipedia (https://attikipedia.sadas-pea.gr/), στο BLOD (BODOSAKI LECTURES ON DEMAND) και σε ηλεκτρονικά περιοδικά (www.greekarchitects.gr www.arxaiologia.gr www.archetype.gr www.gradreview.gr)

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η ακαδημαϊκή δραστηριότητά μου στον χώρο της ιστορίας και της θεωρίας της αρχιτεκτονικής αρχίζει το 1994 και περιλαμβάνει σεμιναριακά μαθήματα και διαλέξεις σε ελληνικά και ξένα Πανεπιστήμια, ερευνητικά προγράμματα, επιστημονική παρακολούθηση ή στήριξη διδακτορικών διατριβών.

Σημαντικότερο υπήρξε το ακαδημαϊκό έργο μου στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου δίδαξα Ιστορία της Θεατρικής Αρχιτεκτονικής, Σκηνογραφίας και Ενδυματολογίας. Κατά την δεκαπενταετή θητεία μου, θα έχω την τύχη να συνεργαστώ με διεθνώς αναγνωρισμένους επιστήμονες και καλλιτέχνες: τον σκηνοθέτη και Ακαδημαϊκό Σπύρο Α. Ευαγγελάτο, τον θεατρολόγο Βάλτερ Πούχνερ και τον αρχαιολόγο – θεατρολόγο Σάββα Γώγο. Με τα μαθήματα επιλογής και τα μεταπτυχιακά σεμινάρια προώθησα τη μέθοδο της εφαρμοσμένης έρευνας, η οποία έφερε τους φοιτητές σε επαφή με τους καλλιτέχνες του σκηνικού χώρου –σκηνογράφους, αρχιτέκτονες, ενδυματολόγους– και τους έδωσε τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν δημιουργικά τους καρπούς των εργασιών τους, συμμετέχοντας στη διοργάνωση των εκθέσεων του Τμήματος Έλληνες Σκηνογράφοι – Ενδυματολόγοι και Αρχαίο Δράμα(συνδιοργάνωση με Υπουργείο Πολιτισμού) και Χορός και Θέατρο: Από τη Ντάνκαν στις νέες χορευτικές ομάδες (συνδιοργάνωση με Πολιτισμικό Οργανισμό Δήμου Αθηναίων).

Η ακαδημαϊκή δραστηριότητά μου επεκτείνεται και εκτός του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών. Με σεμιναριακά μαθήματα και διαλέξεις σε ελληνικά και ξένα Πανεπιστήμια προσπάθησα να εμβαθύνω στη γνώση της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής. Η αναγνώριση της αξίας του έργου των αρχιτεκτόνων υπήρξε η βασική επιδίωξη και αυτής της προσπάθειας. Συμμετείχα επίσης στον κοινό αγώνα της διάσωσης και ανάδειξης της νεότερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς μας με δημοσιεύσεις στον Τύπο και άλλες δραστηριότητες που απευθύνονται προς τους αρμόδιους φορείς και το ευρύ κοινό.

Από το 2005 έως το 2012 διετέλεσα άμισθη επιστημονική συνεργάτης του Γραφείου Ερευνών Αρχιτεκτονικής της Ακαδημίας Αθηνών. Συμμετείχα σε διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα για τη νεότερη ιστορία της Βαλκανικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας (2005-2006). Υπήρξα μέλος της επιστημονικής επιτροπής και γραμματέας της οργανωτικής επιτροπής της διεθνούς ημερίδας με θέμα «Οι Βαλκανικές πρωτεύουσες από τον 19ο στον 20ό αιώνα. Πολεοδομικός σχεδιασμός και νεώτερη αρχιτεκτονική κληρονομιά», η οποία διοργανώθηκε από το Γραφείο Ερευνών Αρχιτεκτονικής υπό την προεδρία του Ακαδημαϊκού Γ. Π. Λάββα (1935-2006) και πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα Προπυλαίων του Πανεπιστημίου Αθηνών, στις 12.12.2005. Τέλος, πραγματοποίησα πρωτογενή έρευνα στην Ελλάδα, το Παρίσι και την Κωνσταντινούπολη για την προετοιμασία μονογραφίας του αρχιτέκτονα, ακαδημαϊκού και ευεργέτη της Ακαδημίας Αθηνών Βασιλείου Κουρεμένου.

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

Κλείνω με τις απαντήσεις μου σε τρεις ερωτήσεις για τα θέματα της ανισότητας και διάκρισης λόγω φύλλου που μου έγιναν τελευταία και τις απαντήσεις μου.

1. Τι θα μπορούσατε να μας πείτε, με βάση την επαγγελματική σας εμπειρία, σχετικά με το ζήτημα της ανισότητας των φύλων και των διακρίσεων; Υπάρχει κάποια εμπειρία αυτού του τύπου που να σας έχει επηρεάσει άμεσα ή έμμεσα;

«Μέχρι την αποφοίτησή μου από το Πολυτεχνείο δεν είχα βιώσει διακρίσεις λόγω φύλου. Τέτοιες εμπειρίες ήλθαν αργότερα στην επαγγελματική ζωή μου. ΄Ηταν εντονότερες στα υψηλότερα επίπεδα της ακαδημαϊκής και ερευνητικής πορείας μου. Ωστόσο, δεν συμμερίζομαι τις υπερβολές του ακαδημαϊκού και συνδικαλιστικού φεμινισμού, οι οποίες είναι επιρρεπείς σε αντίστροφη διάκριση».

2. Πώς βλέπετε τον περιθωριακό ρόλο των γυναικών στο αρχιτεκτονικό επάγγελμα βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα;

«Ο ρόλος των γυναικών ήταν περιθωριακός στο αρχιτεκτονικό επάγγελμα και ουσιαστικά ανύπαρκτος στους τομείς της ακαδημαϊκής διδασκαλίας και έρευνας της δεκαετίας του 1960. Η πρώτη γυναίκα που εξελέγη καθηγήτρια αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα το 1981 ήταν η Αναστασία Β. Τζάκου. Όμως τρία χρόνια μετά την εκλογή της, παραιτήθηκε επειδή δεν μπορούσε πλέον να ασκήσει τα διδακτικά καθήκοντά της όπως θα ήθελε. Σήμερα οι γυναίκες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στους τομείς της αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης και έρευνας και κάνουν την παρουσία τους ολοένα και περισσότερο αισθητή στον επαγγελματικό στίβο».

3. Μία φράση που σας εκφράζει, προσωπικά και επαγγελματικά;

«Θα απαντήσω με τρία γνωμικά αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων:
Σοφόν το σαφές (Χίλων ο Λακεδαιμόνιος).

Μη λέγεις δια πολλών ολίγα, αλλά πολλά δι’ ολίγων (Πυθαγόρας) και

Η Ιστορία είναι φιλοσοφία μέσω παραδειγμάτων (Θουκυδίδης και Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς)».